ประวัติความเป็นมาของรอยพระพุทธบาทเวิ่นกุ่ม อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย

​

                     หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี วัดหินหมากเป้ง อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย ท่านเขียนไว้ในหนังสือประวัติวัดพระพุทธบาทคอแก้ง (พิมพ์ครั้งที่2 วันที่ 1 มีนาคม 2553) ได้อธิบายไว้ดังนี้

วัดพระพุทธบาทเวิ่นกุ่ม  วัดนี้ไม่ทราบประวัติความเป็นมาอย่างไรใครเป็นผู้สร้างไม่มีใครรู้เลย เกิดมาก็มีคนเห็นไปวายสักการะบูชาอยู่อย่างนั้น เมื่อสมัยก่อนออกพรรษาแล้วคนแถวริมแม่น้ำโขง เช่น ชาวเวียงจันทน์ ศรีเชียงใหม่ ท่าบ่อ หนองคาย ตลอดจนถึงโพนพิสัย พากันผ่านปราสาทผึ้งลงเรือยาว หนุ่มสาวผู้เฒ่าผู้แก่ต่างแห่กันมาทอดที่นี่ปีหนึ่งปีๆ ได้ขี้ผึ้งเป็นอันมาก จะถามคนเฒ่าคนแก่ก็ไม่มีผู้พอจะรู้เรื่องได้ เพราะคนแถวนี้สมัยก่อนไร้การศึกษามาก ที่จะเอาตัวรอดอยู่ก็แย่อยู่แล้ว มีหนังสือใบลานคือหนังสืออุรังคธาตุ กล่าวถึงพระธาตุพนมและพระพุทธบาทในบริเวณแถวนี้ พร้อมทั้งพระพุทธบาทคอแก้งแห่งนี้ด้วย ล้วนแต่มีพญานาคมีชื่อต่างๆกันมาขอรอยพระพุทธบาทไว้ เพื่อให้คนได้มาสักการะบูชาทั้งนั้น เช่น ที่พระพุทธบาทคอแก้งแห่งนี้ มีพญานาคชื่อว่า “สุวรรณนาคราช” เป็นต้น

 

 

 

 

 

 

 

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

​

 

                                     ภาพหลวงปู่เทสก์ เทสรังสี วัดหินหมากเป้ง อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย ผู้เขียนหนังสือวัดพระพุทธบาทบัวบก

 

               เมื่อปี พ.ศ. 2459 หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี เป็นเด็กวัด อายุราว 12 ขวบ มีพระท่านพามาไหว้พระพุทธบาทคอแก้งแห่งนี้ ได้เห็นพระอาจารย์บุญ ท่านพาลูกวัดแปดองค์มาพักอยู่หน้าที่นี่และก็ได้พบ พ่อเฒ่าหลวงแก้ว ซึ่งเป็นคนนครเวียงจันทน์ ท่านได้สร้างวิหารครอบรอยพระพุทธบาทไว้หลังหนึ่งเล็กๆ ขนาด กว้าง 6 เมตร ยาว 8 เมตร มีเฉลียงรอบในราว 2 เมตร ทำกำแพงรอบใหม่ สมัยนั้นเสียเงินไปประมาณ 80 บาท คนพากันเรื่องลือ ว่าท่านมีศรัทธามาก นุ่งผ้าขาว มาปฎิบัติธรรมด้วยความเลื่อมใสมาก

               

หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี ได้อธิบายว่า“คอแก้ง” หมายถึง คอคอดของแม่น้ำโขงนับว่าบริเวณนี้แคบที่สุด มีหินดาดยื่นออกไปทั้งสองข้างฝั่งในฤดูแล้งน้ำแห้งแล้วถึงอยู่คนละฝากฝั่งนั่งบนก้อนหินตะโกนคุยกันได้ยินสบายเขาจึงเรียกบริเวณนี้ว่าแก่งหรือแก้ง นั่นเอง  เมื่อแม่น้ำโขงที่ไหลไปจากคอแก้งแล้วไปกระทบก้อนหินท้ายน้ำ ที่วางระเกะระกะอยู่ แล้วไหลกลับคืนมาเป็นบริเวณกว้างนั้นเรียกว่า เวิน  เครื่องหมายถึงน้ำไหลบนนั้นเอง แล้วแต่แสน้ำนั้นก็ไหลไปตามลำน้ำโขงตามเดิม ประกอบในสมัยก่อนบริเวณนั้นมีต้นกุ่มน้ำขึ้นเต็มไปหมด เป็นปากกุ่มน้ำที่ก็ว่าได้ เอาจึงรวมเรียกว่า “เวินกุ่ม”

​

​

วัดพระพุทธบาทคอแก้ง หรือพระพุทธบาทเวินกุ่ม  พุทธบาทคอแก้ง มีของแปลกอยู่อย่างหนึ่งคือ ใกล้ๆกับรอยพระพุทธบาทนั้นมีหลุมหินลึก 4 เมตร กว้าง 5 เมตร เป็นหลุมกลมเกลี้ยง คล้ายกับคนเอาน้ำไปเทแล้วกระฉอก เป็นรอยอย่างนั้นแหละ คนสมัยก่อนเขาถือกันว่าพระพุทธเจ้าเสด็จมาเสวยภัตตาหารในที่นี้ แล้วเอาน้ำล้างบาตรเทลงไปจึงเป็นหลุม เวลานี้เขาหล่อปูนซีเมนต์กันปากหลุมไว้ อีกหลุมหนึ่งกว้าง 2.5 เมตรลึก 3 เมตรอยู่ใกล้ๆกันกับหลุมใหญ่นั้น

 

          นอกจากนั้นยังมีรูเหมือนกับรอยหางงู  มีลักษณะกลมรีขายเม็ดแตงโม  1 เมตร ลึก 4 เมตร รูนี้เขาเชื่อกันว่าเป็นรูพญานาคผุดขึ้นมาจากแม่น้ำโขง มาขอรอยพระพุทธบาทประดิษฐานไว้ ณ ที่นี้ท่านจึงมีคำไหว้พระพุทธบาทไว้ว่า

 

​

“มหาสุวรรณะนาคะราชา พุทธะรังสี หิทิสสะวา

นะทีตีเร นิกขะมิตตะวา ยาจิโต โคตมะพุทธะเสฏฐัง

ติฏฐะบัลลัง เอกะปาทัง เอกะปาทะวะรัง อะหังวันทามิ สัพพะทา”

(ว่าสามจบ)

​

​

พุทธบาทคอแก้งนี้ เมื่อก่อน พ. ศ. 2480  เป็นที่วิเวกมาก สัตว์สาราสิงยังมีมาก โดยเฉพาะกระต่ายมีมากที่สุด พระกรรมฐานชอบมาวิเวกพักอยู่นานๆ แม้แต่หลวงปู่แหวน สุจิณโณ ก็เคยมาพักแต่ไม่ได้อยู่จำพรรษา ผู้เขียน(หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) เคยมาพักอยู่หลายวันเมื่อคราวเกิดสงครามอินโดจีน คืนวันหนึ่งในราวตีหนึ่งเห็นจะได้ ได้ยินเสียงอะไรดัง จุ้งจิ้งๆๆ ในบ่หิน ข้างรอยพระพุทธบาท คิดว่าจะเป็นพญานาคขึ้นมาเล่นน้ำในบ่อที่เขาว่ากันกระมัง ลุกขึ้นได้ไปดูเห็นอะไรขาวแบบแวบๆวาบๆอยู่ในบ่อ นึกอยากจะดูให้รู้แน่ว่ามันเป็นอะไร จึงฉายไฟลงไปดูเลยเงียบหายไปเสีย ที่ทำให้สงสัยใหญ่ จึงไปปลุกพระเณรมาช่วยกันเอาไม้คุ้ยเขี่ยดูก็ไม่เห็นมีอะไร จนรุ่งเช้าขึ้นไปดูอีกที เห็นปูลอยขึ้นมาจึงรู้ความจริงว่า อ้อ ไอ้เจ้ากระต่ายขี้ดื้อตัวนี้นี่เอง ที่มันวิ่งเล่นสนุกเมื่อคืนที่แล้ว มันสนุกมากไปเลยตกบ่อตาย ดีเหมือนกันจะได้สอนให้ลูกหลานเจ้ากระต่ายมันรู้ไว้ว่า ที่นี่ไม่ใช่จะมาเที่ยวเล่นสนุกจะได้เข็ดหลาบ สมัยนั้นกระต่ายยังมีมาก มันหากินกันจนเพลินพระออกบิณฑบาตรแล้วมันยังไม่เข้าไปนอนกันเลย

          ต่อจากนั้น เมื่อพระอาจารย์บุญ จากไปแล้ว ก็ไม่ทราบว่ามีผู้ใดมาอยู่ต่อ เพราะผู้เขียน ก็หนีจากบ้านไปในราว 8 ปี จึงได้กลับมาไหว้พระพุทธบาทแห่งนี้อีกครั้งหนึ่ง ขณะนั้นพระอาจารย์คำ ซึ่งเคยเป็นอาจารย์ของผู้เขียนแต่เมื่อครั้งผู้เขียนเป็นเด็ก คนแถวนี้รู้จักท่านดี ท่านได้มาพักประจำอยู่ที่นี่และเทศนาอบรมผู้คน ทั้งชาวเวียงจันทน์และฝั่งไทยมีความนับถือเลื่อมใสท่านมาก ผู้เขียน (หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) กลับมาคราวนั้นวิหารของพ่อเฒ่าหลวงแก้วยังอยู่ แต่คร่ำคร่าเต็มทีแล้ว

​

          เมื่อพระอาจารย์คำนี้ไปแล้ว “หลวงตาหล้า”ท่านเป็นคนอพยพมาจากฝั่งลาวมาสร้างหลักฐานอยู่ที่บ้านห้วยหัดนี้เอง ท่านมีครอบครัวแล้วแต่ภรรยามาตายจากเสีย ท่านมีศรัทธาจึงออกบวชเป็นพระ แล้วมาอยู่ที่นี่ต่อจากพระอาจารย์คำ แต่อยู่ไม่นานท่านก็หนีไป (เรื่องของท่านองค์นี้จะได้นำมาพูดต่อตอนท้ายของหนังสือเล่มนี้)

          จากนั้นมาก็มีเถรองค์หนึ่งมาอยู่ต่อ  เถรองค์นี้เป็นคนเมืองน่าน ชื่อเถรพรหมเทพ (เณรบวชเมื่อแก่เรียกเถระ) เถรองค์นี้อยู่นานหน่อยแต่ก็ไม่มีอิทธิพลอะไร อยู่รักษาวัดไปเฉยเฉยๆ หล้าหนีไปแล้วท่านทิ้งเอาไว้ไม่ได้เอาไปด้วย เครื่องรางของขลังเหล่านั้น มีรูปพระอุปคุต หอยสังข์ ตะกรุด และของเล็กๆน้อยๆอีก 2 3 อย่าง มีแปลกตรงที่หอยสังข์เมื่อเขย่าดูข้างในจะมีเสียงดังกริ๊งๆ พวกนั้นพากันอยากรู้ว่าอะไรแน่ที่อยู่ข้างในจึงเอาค้อนทุบดู แต่แล้วก็ไม่เห็นมีอะไร ต่อแต่นั้นก็เลยพากันเกิดจิตวิปริตเป็นบ้าไปต่างๆ ต่างคนก็พากันเที่ยวไปในที่ต่างๆ บ่นไปพลางเอาไม้ทุบตีไป ส่วนเถรพรหมเทพ เมื่อได้บาตรแล้ว เที่ยวบิณฑบาตตามโคนต้นไม้และก้อนหิน ผลที่สุดก็ตายด้วยกันทั้งสามคน ต่อจากนั้นมา วัดพระพุทธบาทก็ว่างเปล่าไม่มีใครดูแลรักษาเป็นเวลานาน ถึงมีพระมาอยู่บ้างก็มีแต่หาผลประโยชน์ส่วนตัวทำให้ขาดการเลื่อมใสของชาวบ้าน

​

          ดังนั้นชาวบ้านพร้อมด้วย นายชัย เกตุผึ้ง ผู้ใหญ่บ้าน จึงได้พิจารณาเห็นว่า วัดพระพุทธบาทแห่งนี้ ถ้าปล่อยให้เป็นอย่างนี้ต่อไปเห็นจะไม่ได้การ จึงพร้อมใจกันไปขอพระจากเจ้าคณะจังหวัด ให้มาอยู่รักษาวัดพระพุทธบาท แล้วได้เล่าเรื่องสภาพของวัดและพระที่มาอยู่อย่างไม่เป็นหลักฐานทำให้เสื่อมศรัทธาของชาวบ้าน เจ้าคณะจังหวัดจึงได้ประชุมเจ้าคณะอำเภอและเจ้าอาวาสในเขตอำเภอศรีเชียงใหม่เพื่อหารือ ในที่สุดก็มีมติเห็นพร้อมกันให้ พระครูสถิตคณารักษ์ (ไพโรจน์) เจ้าคณะอำเภอศรีเชียงใหม่ในขณะนั้นมาอยู่รักษาต่อไป

​

          พระครูสถิตคณารักษ์ อยู่ที่นี่ในราวปีพ.ศ. 2509  และได้บูรณะวัดค่อยเจริญขึ้นมาหน่อย ผู้เขียน (หลวงปู่เทศน์ เทศน์รังสี ณ วัดหินหมากเป้ง อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย) กับพระครูสถิตคณารักษ์ คุ้นเคยกันมาแต่ก่อนแล้ว เมื่อท่านมาอยู่วัดพระพุทธบาทที่ใกล้กัน ผู้เขียนจึงคิดจะสร้างมณฑปครอบรอยพระพุทธบาท เรียกช่างมาคำนวณแล้วให้ลงมือทำเลย ทำไปยังไม่ทันสำเร็จได้เพียงแค่เทเสา 4 ต้นและเทเพดานเท่านั้น พระครูสถิตคณารักษ์เลยมามรณภาพเสีย  หมดเงินไป 20,000 บาทถ้วน จากนั้นผู้เขียนก็ไม่ได้ไปเกี่ยวข้องมัวแต่สร้างวัดหินหมากเป้ง

          เมื่อ พ. ศ. 2516 พระอาจารย์สมบูรณ์ คนอำเภอสว่างแดนดิน จังหวัดสกลนคร ได้มาบูรณะต่อ สร้างขึ้นเป็นรูปร่างแต่ยังไม่สมบูรณ์สร้างอยู่ 7 ปีก็มาถึงแก่มรณภาพไปเสียอีก

​

          ต่อมาพระปิยะพงศ์ อารุณโณ บ้านเดิมอยู่อำเภอศรีบุญเรือง จังหวัดอุดรธานี แต่มาบวชอยู่ ณ วัดกลาง อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย อุปัชฌาย์ชื่อ พระครูวิจิตรนวการ ท่านผ่านการศึกษาและการทำงานเมื่อครั้งยังเป็นฆราวาสมาแล้วอย่างดี ได้มาอยู่จำพรรษาที่วัดพระพุทธบาทแห่งนี้เมื่อพ. ศ. 2527 ได้ 4 พรรษาแล้ว ท่านเป็นนักพัฒนาจริงๆคิดจะพัฒนาวัดพระพุทธบาทแห่งนี้ให้เจริญ เพื่อเป็นอนุสรณ์แก่คนรุ่นหลัง และเพื่อประโยชน์แก่พระพุทธศาสนาสืบไป

          ท่านริเริ่มสร้างกำแพงหน้าวัดโดยไม่มีเงินสักสตางค์เดียว ขอยืมอีกยืมปูนเขามาทำ คนเห็นเกิดศรัทธาช่วยออกให้ เริ่มสร้างมณฑปครอบพระพุทธบาท ทำซุ้มประตู หน้าต่าง ราคาน้ำเป็นแสนๆบาทจนกระทั่งทำเสร็จเรียบร้อย ท่านตั้งใจทำจริงๆบอกว่าผมขอเอาชีวิตแลกจะเสร็จหรือไม่ก็ตาม ผู้เขียน (หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) เห็นแล้วน่าเลื่อมใสจริงๆ พระชนิดนี้หายาก เพราะท่านตั้งใจทำงานด้วยความศรัทธา จนทำให้ท่านสามารถทำงานหลายอย่างสำเร็จลงด้วยดีตลอดมา

          ริเริ่มสร้างศาลาการเปรียญหลังใหญ่ กว้างXยาว ขนาด 20 X 40 เมตร หล่อเสาขนาดเพียง
20 cm ผู้เขียน (หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) เห็นแล้วอดสงสารไม่ได้  จึงเรียกท่านมาพูดว่าผมจะทำถวาย ขอแต่ให้บอกความประสงค์ว่าจะทำอย่างไร ครั้งแรกฉันก็ยังไม่ยอมคิดแต่จะสร้างอย่างเดียวจึงได้อธิบายเหตุผล ตลอดถึงถาวรวัตถุอันนี้มันต้องมีอายุยาวนาน ในอนาคตข้างหน้าบ้านเมืองเจริญรุ่งเรือง ผู้คนมากเข้า สภาพของเหล่านี้มันต้องเปลี่ยนแปลงไป เราต้องทำเพื่ออนาคตไว้บ้างท่านจึงยอม เมื่อตกลงกันแล้วได้ให้ท่านไปติดต่อกับผู้หลักผู้ใหญ่ มีเจ้าคณะอำเภอและเจ้าคณะจังหวัด เป็นต้น ท่านทั้งหลายเหล่านั้นก็ให้ความเมตตาโดยดี ผู้เขียน(หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) จึงให้ช่างผู้รับเหมาปักผังลงมือก่อสร้างดังนี้คือ 

​

ศาลาการเปรียญ ขนาดกว้าง 18 เมตร  เมตร ยาว  28 เมตร ทรงแบบไทยโบราณ หลังคาสองชั้น หมูด้วยกระเบื้องซีแพคโมเนีย โครงสร้างทั้งหมดเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก หน้าบัน ช่อฟ้า ใบระกา และหางหงส์ เป็นปูนปั้น รอบศาลาติดตั้งคันทวยรูปปั้นลับใช้ทาที่หัวเสาทุกต้น  ตีฝ้าเพดานด้วยกระเบื้องแผ่นเรียบทั้งหมด ลักษณะเป็นห้องโถงตลอดมีลูกกรงโดยรอบ ทางด้านทิศตะวันตกด้านฝาผนัง ทำยกพื้นเป็นอาสนะสงฆ์สูงราว 20 เซนติเมตรยื่นออกมา 2 ห้อง บนอาสน์สงฆ์ด้านติดฝาผนังทำเป็นฐานตั้งพระพุทธรูปและแท่นบูชาด้านหลัง ผนังกั้นเป็นห้องพักสำหรับพระที่จะมาอยู่รักษาศาลา นานาสาระทำบันไดใหญ่กว้าง 5 เมตร ส่วนด้านหลังทำบันไดขึ้นทางทิศเหนือด้านเดียว กว้าง 2.25 เมตร  ส่วนชานพักบันไดทั้ง กว้าง 4 เมตร  ยาว 10 เมตร ผูกเหล็กเทคอนกรีตพื้นศาลาทั้งหมดตลอดจนชานพักบันไดลงหินขัด ชั้นบันไดทั้งสองข้างทำด้วยหินกรวดล้างทั้งหมดใต้ถุนศาลาสูง 2.25 เมตร ใต้บันไดด้านทิศตะวันตกก่ออิฐฉาบปูน กั้นห้องสำหรับเป็นที่อยู่อาศัยของพระเณรได้  ด้านทิศตะวันออกก็กั้นห้องเช่นเดียวกัน แต่ทำเป็นที่เก็บสิ่งของเครื่องใช้ เพดานชั้นล่างฉาบปูน ตลอดทั้งหมดแต่ไม่ตีฝ้าเพดาน พื้นถูกเหล็กเทคอนกรีตขัดมันตลอด แดนซ์ฮิตๆทำลูกกรง เว้นช่องที่ทำบันไดขึ้นลง 2 ช่อง ค่าก่อสร้างตามสัญญาครั้งแรกเป็นเงิน  2,838,000 บาท ต่อมาได้ทำสัญญาก่อสร้างเพิ่มเติมอีกเป็นเงิน 180,000 บาท  บาท รวมราคาค่าก่อสร้างทั้งสิ้น เป็นเงิน  3,018,000 บาท โดยทำสัญญาก่อสร้างกับ หจก.แก้วหินก่อสร้าง โดยนายกองศรี แก้วหิน กำหนดแล้วเสร็จภายใน 309 วัน ทั้งนี้ไม่รวมเครื่องอุปกรณ์ไฟฟ้าและสายล่อฟ้า ซึ่งผู้ว่าจ้างต้องจัดหามาเองแต่ผู้รับเหมาเป็นผู้ติดตั้งให้

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

          ต่อมาได้ทำสัญญาก่อสร้างวิหารพุทธไสยาสน์ เป็นอาคารโถง ตัวอาคารกว้าง 5 เมตร
ยาว 10.5 เมตร สูง 4.10 เมตร โครงสร้างตัวอาคารเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก โครงหลังคาทำด้วยไม้หลังคามุงด้วยกระเบื้องซีแพคโมเนีย หน้าบัน ปั้นลม และหางหงส์ทำเป็นลวดลายปูนปั้น พร้อมด้วยทำฐานพระพุทธรูปขนาดกว้าง 2.7 เมตร ยาว 9.3 เมตร  โครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็ก ดันมาก่ออิฐปั้นปูนเอวขัณฑ์ ทำสัญญาก่อสร้างในราคา 350,000 บาทถ้วน โดยผู้รับเหมารายเดียวกับศาลาการเปรียญ

​

พระพุทธรูปปูนปั้นปางพระพุทธไสยาสน์ โครงสร้างองค์พระเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก ตั้งแต่ยอดพระเกศจรดปลายพระบาท  ยาว 9 เมตร เสื้อออกแบบโดยอาจารย์ภิญโญ สุวรรณคีรี ทำสัญญาก่อสร้างกับ นายเอี่ยม อมรสถิตย์ ในราคา 140,000 บาทถ้วน รวมราคาวิหารและพระพุทธไสยาสน์เป็นจำนวนเงินทั้งสิ้น  490,000 บาท

​

          สำหรับพระประธานที่ประดิษฐานอยู่เหนือแท่นพระบนศาลาการเปรียญทั้ง 3 องค์นั้น องค์ใหญ่หน้าตักกว้าง 48 นิ้ว มูลค่า 80,000 บาทถ้วน องค์ลองทั้งสองข้างขนาดหน้าตักกว้างองค์ละ 36 นิ้ว มูลค่าองค์ละ 65000 บาทถ้วน รวมทั้ง 3 องค์คิดเป็นมูลค่าทั้งสิ้น  210,000 บาท โดยมี คุณธเนศ เอี่ยมสกุลเป็นผู้มีจิตศรัทธาสร้างถวายไว้ในบวรพุทธศาสนา

ศาลาการเปรียญและวิหารพระพุทธไสยาสน์ ที่สร้างสำเร็จสวยงามเป็นสง่าดังที่ท่านทั้งหลายได้เห็นอยู่นี้  ได้รับความเอื้อเฟื้อในด้านการออกแบบจาก คุณชัชวาลย์ พริ้งพวงแก้ว แห่งบริษัทดีไซน์ 103 จำกัด ทั้งยังกรุณาช่วยเหลือรับภาระ เกี่ยวกับแบบแปลนทั้งหมด โดยไม่ได้คิดมูลค่าแต่อย่างใดทั้งสิ้น ควบคุมการก่อสร้างโดย นายพัฒน์ จาโทรก  นอกจากนี้ ยังมีผู้มีจิตศรัทธาร่วมบริจาคสร้างศาลาการเปรียญวิหารและพระพุทธไสยาสน์ด้วย รวมเป็นจำนวนเงิน  74,100 บาทถ้วน
จึงขอขอบคุณและอนุโมทนากับท่านทั้งหลายที่ได้กล่าวมาทั้งหมดมาณโอกาสนี้ด้วย

​